Home » Historia Miejscowości

Historia Miejscowości

Jaźwiny – polska wieś

Położenie geograficzne

Jaźwiny leżą na południu Polski, w graniczącej z Pogórzem Ciężkowickim części Kotliny Sandomierskiej i Rynny Podkarpackiej. W ramach podziału administracyjnego miejscowość znalazła się na pograniczu województwa podkarpackiego, w zachodniej części powiatu dębickiego, w gminie Czarna. Wieś rozciąga się na niewielkim bezleśnym wzniesieniu na przestrzeni blisko trzech km na północ od drogi międzynarodowej E4 (12km). Na prawo od niej widnieje płaszczyzna pól, zaś na lewo rozlegają się ogromne połacie mieszanego lasu. Od wschodu i południowego-wschodu graniczy z Borową, od północy i północnego-zachodu sąsiaduje ze Starą Jastrząbką i Różą (płn-zach.), a od południa z Jawornikiem. Wieś ma kształt owalny. W jej skład wchodzi jeden przysiółek-Piaski, położony 1 km od wsi, liczący zaledwie 8 gospodarstw. Odległość od najbliższej stacji kolejowej w Czarnej wynosi 5 km, a od miasta powiatowego – Dębicy 20 km.
Gleby są tu mało i średnio urodzajne.

Atrakcje turystyczne

Brak walorów zabytkowych miejscowość rekompensuje urokami życia wiejskiego. Oddalenie od wielkich miast i bliskość natury pozwala wyciszyć się i odpocząć. Sprzyjają temu rozległe przestrzenie lasów, bogate w jagody i grzyby,
w których do dziś można natknąć się na leśną zwierzynę.
Obiektem godnym uwagi jest, pochodzący z okresu międzywojennego Dom Ludowy, w którym kiedyś znajdowała się miejscowa biblioteka (od 2007 roku lokal biblioteczny znalazł miejsce w tutejszej szkole). Aktywnemu odpoczynkowi sprzyja pobliskie boisko oraz znajdujący się na obrzeżach wsi stadion.
Krajobraz miejscowości urozmaicają liczne kapliczki, z których najstarsza sięga XIX wieku oraz krzyże.

Kapliczki:

  • Kapliczka zbudowana w 1864 r. ma drewnianą konstrukcję słupową, kryta blachą, na planie kwadratu z daszkiem dwuspadowym. Na zewnątrz ołtarzyk z obrazem Najświętszej Maryi Panny malowany na szkle przez pana Ireneusza Kozłowskiego w 1948 r. (znajduje się ona przy domu nr 61).
  • Fundatorami kapliczki byli Zofia i Mikołaj Augustyn 15 VII Roku Pańskiego 1883. Wewnątrz znajduje się obraz olejny Matki Boskiej Kalwaryjskiej z końca XIX wieku, rzeźby ludowe dwóch świętych biskupów z 1883 r., Chrystusa Frasobliwego i Chrystusa Ukrzyżowanego z końca XIX wieku oraz dwa lichtarze drewniane z data 1897 r. Kapliczkę ozdabia także obraz przedstawiający biczowanie Chrystusa. (znajduje się przy domu nr 5)
  • Kapliczkę postawił p. Ludwik (Sobiesław) Pyrkowski około 1890 r. Prawdopodobnie w czasie II wojny światowej ukrywał się w niej żołnierz. Ufundowana kapliczka zbudowana została z drewna i oparta na konstrukcji słupowej, oszalowana, kryta dachówką, na planie kwadratu z daszkiem dwuspadowym, na kalenicy wieżyczka na Sygnaturkę. Wewnątrz znajduje się obraz Matki Boskiej Różańcowej (ludowy z ok. 1890), rzeźby Matki Boskiej i Chrystusa na krzyżu oraz figura gipsowa Najświętszej Panny Maryi Niepokalanie Poczętej (znajduje się naprzeciwko szkoły).
  • Kapliczka ufundowana przez p.Rembałę w XIX wieku. Wewnątrz reprodukcja obrazu Matki Boskiej Kalwaryjskiej, oleodruk z przedstawieniem koronacji NMP oraz figurka gipsowa NMP Niepokalanie Poczętej (znajduje się przy domu nr 238).
  • Kapliczka ufundowana w 1957 r. przez Kazimierza i Zofię Olejarzów. Wewnątrz znajduje się gipsowa figura NMP (znajduje się przy domu nr 174).
  • Na prośbę Salomei Bartnik p. Michał Krzak wykonał kapliczkę, która została poświęcona 26 maja 1992 roku. Fundatorka postanowiła wybudować kapliczkę, z powodu śmierci jednej z córek bliźniaczek. Drugim powodem była duża liczba wypadków drogowych w tej okolicy. Kapliczka ta została odnowiona przez p.Julię Augustyn i ponownie poświęcona 1.06.2004 r.
  • Krzyże:

  • Krzyż znajdujący się w polach pomiędzy Jaźwinami a Różą jest znakiem cmentarza, gdzie chowano ludzi zmarłych na cholerę lub tyfus.
  • Krzyż z około 1880 r. ufundowany przez Mikołaja Augustyna jako wotum za uniknięcie zarazy. Krzyż drewniany z rzeźbionym w drewnie wizerunkiem Chrystusa oraz dwoma płaskorzeźbami matki Boskiej Bolesnej i św. Jana Ewangelisty (znajduje się przy domu nr 73).
  • Krzyż wykonany w 1969 r. przez Franciszka Wiatra.

Można również zobaczyć głaz narzutowy, który został przyniesiony do Jaźwin ze Skandynawii w czasach wielkich zlodowaceń przez sięgający tu lodowiec (w czasie trzeciego zlodowacenia w czwartorzędzie).

Historia

Dzieje Jaźwin sięgają przełomu XIII i XIV wieku, prawdopodobnie powstały za panowania Kazimierza Wielkiego w 1364roku, kiedy to w ramach kolonizacji rozległych puszcz porastających Pogórze Karpackie, lokowano miejscowość prawdopodobnie na prawie niemieckim. Swą nazwę zawdzięcza pierwotnym osadnikom, którzy przybyli z północy, a pochodzili ze spokrewnionego z Prusami plemienia Jaćwingów. Z czasem ulegli oni polonizacji. Wędrowcy zajęli się karczowaniem lasów, polowaniem na dzikiego zwierza i bartnictwem. Do dnia dzisiejszego nie przetrwały żadne ślady świadczące o tym odległym pochodzeniu.
Z biegiem czasu osada zaczęła nabierać wyglądu wsi. W XIV wieku Władysław Jagiełło darował wieś Zawiszy Czarnemu z Garbowa za zasługi wojenne. W 1425 r. została przeniesiona na prawo niemieckie. Tworzenie się gospodarki folwarcznej, wzrost danin pchały ludzi w coraz większą nędzę. Ludność, nie chcąc oddawać danin, uciekała na południe i osiedlała się w Karpatach. Jaźwiny pod koniec XV wieku należały do największych wsi w okolicy – liczyły 149 rodzin i 633 mieszkańców. W drugiej połowie tego stulecia tworzą się folwarki szlacheckie. Właścicielem dworu w Jaźwinach jest hrabia Romer. W 1772 r. wieś znalazła się pod zaborem austriackim. Chłopi, nie mogąc wyżywić rodzin, sprzeciwiali się panom i nie odrabiali pańszczyzny. W 1864 r. dokonywali napadów na dwory (rabacja). Bezpośrednio po tych wydarzeniach wieś została zajęta przez wojska austriackie. Na początku I wojny światowej kilkunastu mężczyzn dostało się do wojska austriackiego. Walczyli oni poza granicami państwa we Włoszech i na Węgrzech. W tym okresie wieś odnosiła znaczne korzyści, bo położona była w odległości l km od drogi biegnącej z Pilzna do Radomyśla Wielkiego, która nazywana była tzw.„cesarskim szlakiem”. W czasie I wojny światowej Jaźwiny w znacznym stopniu były zniszczone i dopiero po wyzwoleniu zaczęły się odbudowywać. Nowo powstałe domy kryto już nie słomą, lecz dachówką. Domy budowano głównie z drzewa sosnowego, które przywożono z pobliskich lasów. Mieszkańcy żyli w bardzo trudnych warunkach – do stacji kolejowej było wprawdzie blisko, ale ludność chodziła do Tarnowa na piechotę, gdyż nie miała pieniędzy na bilet. Dębica dla większości była prawie nieznana.
Powstanie w 1900 roku szkoły podstawowej (I stopnia), pierwszej w dziejach miejscowości, przyczyniło się do ożywienia i podniesienia życia kulturalnego Jaźwin. Ważną rolę w tym zakresie odegrał również, wybudowany w dobie międzywojnia Dom Ludowy (1926), który był pierwszym budynkiem z cegły. Fundusze na budowę tego obiektu pochodziły z USA. Dom Ludowy należał do największych i najnowocześniejszych w okolicy. W 1939 r. wygląd i charakter wsi bardzo się zmienił. Ludność wsi liczyła ok. 700 osób. We wsi mieszkało wielu Żydów, którzy zakładali karczmy i sklepy. Najważniejsza była karczma położona w centrum wsi, gdzie gospodarze spędzali wolny czas, obchodzili uroczystości rodzinne i publiczne. Na jednym i drugim końcu wsi znajdowały się jeszcze dwie karczmy. Jaźwiny posiadały również 2 sklepy, które zaopatrywały miejscową ludność w towar. Do roku 1939 nie było sklepu państwowego. Dopiero tuż przed wojną został założony w budynku Domu Ludowego. Artykuły spożywcze do sklepu przywozili tutejsi chłopi z Tarnowa i był to jeden ze sposobów zarobkowania. Rolnictwo stało na bardzo niskim poziomie, ponieważ gospodarstwa były bardzo rozdrobnione. Drobne gospodarstwa, duża liczba ludności wsi powodowały, że było wiele wolnych rąk do pracy. Bezrobocie dotykało przeważnie ludzi młodych, niekiedy nie mający z czego żyć. Stąd zmuszeni oni byli wyjeżdżać do innych części Polski lub emigrować za granicę, gdzie osiedlali się już na stałe. Od 1936-1939 r. do Krakowa wyjechało 13 osób, ojczyznę opuściło 17 osób. Do USA udały się 2 osoby, do Francji 11, a Kanady 4 osoby. Młodzi emigranci pracowali przeważnie w górnictwie, natomiast ludność pozostająca we wsi zajmowała się głównie rolnictwem. Niektórzy młodzi ludzie, którzy nie wyjechali, pracowali we dworze w Starej Jastrząbce jako pracownicy sezonowi lub na polach bogatych rolników we wsi jako wyrobnicy. Dzieci w 50 % nie chodziły do szkoły lub jej nie kończyły, gdyż nie pozwalały na to warunki domowe. Zatrudniano je natomiast w gospodarstwie jako pomocników. W latach 1918-1939 r. szkołę powszechną ukończyło 27 dzieci, w tym 4 uczęszczało do szkoły średniej w mieście i l osoba uczęszczała na studia wyższe. Liczby te wskazują na zacofanie wsi w okresie międzywojennym.
Dalszy rozwój miejscowości został zahamowany przez wybuch II-ej wojny światowej (1939-1945). W skutek działań wojennych wieś została wysiedlona i w pięćdziesięciu procentach spalona. Od 22 VIII 1944 do stycznia 1945 r. Jaźwiny znalazły się w odległości 1,5 km od linii bojowej frontu. Wieś była celowo niszczona przez wojska niemieckie. Budynek szkoły oraz Domu Ludowego wprawdzie ocalał, ale był całkowicie zdewastowany. Okres powojenny to w historii Jaźwin czas olbrzymich zmian. Szybkie usunięcie zniszczeń wojennych, czego przejawem było oddanie budynku szkoły z dniem l września 1945 roku do użytku uczniów, stworzyło dogodne warunki do dalszego rozwoju. Dotychczasowa drewniana zabudowa stopniowo ustąpiła miejsce murowanej, czemu towarzyszyło podniesienie poziomu życia i higieny (m.in. łazienki, toalety). Elektryfikacja oraz wykonanie asfaltowej drogi ułatwiło dostęp do współczesnych zdobyczy cywilizacji (np. samochody, radio, telewizja, sprzęt AGD).
Wraz z postępem ekonomicznym nastąpiła również przemiana życia kulturalnego mieszkańców Jaźwin. Trwała likwidacja analfabetyzmu, otwarcie biblioteki w Domu Ludowym, upowszechnienie prasy pozwoliły na bardziej aktywne uczestnictwo w życiu społecznym.
Przemiany po roku 1989, wprowadzenie demokracji i pluralizmu, otworzyły nowe możliwości a zarazem problemy. Dążąc do zmniejszenia dystansu pomiędzy miastem a wsią, wykonano m.in. gazyfikację (1990), telefonizację (1992-1997) oraz założenie wodociągów. Jednym z aktualnie najważniejszych wyzwań jest kanalizacja miejscowości oraz dalsza modernizacja gospodarstw domowych, aby nadrobić zapóźnienia cywilizacyjne doby komunizmu.
Materialnym świadectwem zachodzących przemian w życiu Jaźwin są szczególnie dwie budowle. Wybudowanie w 1983 roku kaplicy rzymskokatolickiej, będącej przejawem społecznej solidarności oraz walki o realizację prawa człowieka do wolności przekonań i wiary. Drugą ważną inwestycją jest powstanie nowego budynku szkolnego (1997 r.), który zastępując stary, stanowi swoisty wyraz dążenia do nowoczesności oraz pełniejszego korzystania możliwości współczesnego świata, jak również oddanie do użytku sali gimnastycznej (2005).

KALENDARIUM

XIII/XIV – powstanie osady Jaźwiny
1425 – przeniesienie wsi na prawo niemieckie
1772 – znalezienie się Jaźwin pod zaborem austriackim
1900 – powstanie szkoły I stopnia
1911 – założenie Ochotniczej Straży Pożarnej przez Radę Gminy, na której czele stanął wójt Bartnik Józef
1918-1939 – krycie domów dachówką
1926 – wybudowanie Domu Ludowego, pierwszego budynku z cegły
1939 – założenie pierwszego sklepu państwowego
1944 – 45 – działania wojenne i wyzwolenie Jaźwin w styczniu 1945r.
01.09.1945r.- oddanie do użytku 4-klasowej szkoły i inauguracja roku szkolnego
1946 – wyremontowanie kolejnych 2 sal lekcyjnych
1947 – założenie Koła Gospodyń Wiejskich przez Julię Para
1948 – założenie Towarzystwa Przyjaciół dzieciom przez Julię Para
1950 – utworzenie klasy VII
1954 – założenie punktu bibliotecznego przez Janinę Starzyk
1958 – powstanie Kółka Rolniczego, którego założycielami byli Garstka Tomasz (prezes), Stelmach Antoni, Głowacz Stanisław, Kusek Jan.
1959 – elektryfikacja wsi
1964 – utworzenie Wiejskiej Biblioteki Publicznej
1968 – 1979 – wybudowanie remizy strażackiej
1970 – pierwsza linia autobusowa
1973 – przejęcie Kółka Rolniczego przez Spółdzielnię Kółek Rolniczych w Czarnej
19.09.1982 – poświęcenie Kaplicy
1982 – budowa boiska do piłki ręcznej
1985 – pierwsze dożynki
1990 – gazyfikacja wsi
1992 – I tura telefonizacji
1994 – dożynki gminne
1997 – oddanie do użytku nowej szkoły
1997 – II tura telefonizacji
2000 – wodociągi
2001 – wybory do sejmu i Senatu – posłem z ramienia „Samoobrony” została Maria Zbyrowska
2005 – oddanie do użytku sali gimnastycznej

RP

  • 110
  • 2 898
  • 508 378

Stan powietrza w Jaźwinach

Skip to content